Kasaysayan ng Teatro Pabrika

TEATRO PABRIKA

ni Bobet Mendoza

(Nalathala ang aktikulong ito sa Tambuli, magasin ng Bukluran ng Manggagawang Pilipino (BMP), Abril 1999, pahina 48-50)

Ang kasaysayan ng Teatro Pabrika ay maaaring hatiin sa apat (4) na yugto upang makita ang mga pagbabago at pag-unlad nito: Unang yugto (1978-86), ikalawang yugto (1986-1990), ikatlong yugto (1990-93), at ikaapat na yugto (1993-kasalukuyan [1999]).

Unang yugto (1978-1986)

Sa Rubberworld Philippines, Inc., Novaliches, Quezon City nagmula ang kinikilalang unang grupong pangkulturang nagbigay ng malaking ambag sa pagtatayo ng Teatro Pabrika, ang Tanghalang Silangan ng Bisig Pagkakaisa NAFLU. Noong 1978, sa pangunguna ng yumaong Sergio "Jojo" Atilano at lima pang katao, ang Tanghalang Silangan ay naging pangunahing komite ng unyon sa gawaing propaganda at pagpapasulpot ng pinansya. Nagpupunta ang grupo sa mga komunidad ng mga manggagawa, mga institusyon at organisasyon upang maghandog ng mga awiting tumatalakay sa mga usaping pang-unyon at panlipunan. Naging tradisyon ang gawaing ito ng Tanghalang Silangan na nang lumaon ay tinawag na Haranang Bayan. Sa anumang okasyon ng mga manggagawa, naroroon lagi ang Tanghalang Silangan, mapa-birthday, binyag, kasal at lalung-lalo na sa mga lamayan. Binabahay-bahay nila ang mga manggagawa hanggang sa maitayo ang tunay, palaban, makabayang unyon noong 1981.

Sa pamumuno ng BP-NAFLU, ang Tanghalang Silangan ay gumampan na behikulo sa pagpapalaganap ng paninindigan ng unyon sa mga isyu sa loob at labas ng pagawaan. Sa panahon ng certification election, ang Tanghalang Silangan ang nagpapatingkad sa katangian ng mga kalabang unyon at huwad na mga lider manggagawa sa pamamagitan ng mga awit, dula at effigy.

Ikalawang yugto (1986-1990)

Matapos ang Certification Election sa Rubberworld noong 1986, lalong naging aktibo ang Tanghalang Silangan. Hindi lamang naging aktibo sa larangan ng pagtatanghal at paglikha ng mga produksyong pansining kundi muli nilang isinagawa ang pag-oorganisa ng mga grupong pangkultura sa mga kalapit pabrika sa Quezon City. Unang-una na dito ang SIKAP, ang grupong pangkultura sa Alphameric sa Barrio Kapri, Novaliches. Sinundan ito ng grupong puro kababaihan na pinangalanang SIKLAB sa Labrador Technology (LABTECH), Cubao. Di nagtagal at naitayo naman ang PATALIM sa Distilleria Limtuaco, Balintawak, Q.C.

Sa "Tianggeng Obrero" na ginanap sa Rubberworld noong Abril 1988, pormal na ipinakilala sa madla ang Quezon City Trade Union Cultural Group (QCTUCG) na binubuo ng Tanghalang Silangan, Siklab, Sikap at Patalim.

Naging matagumpay ang pagsasama-samang ito. Kaya lang natagurian silang pang-aliw lang o pampasigla sa mga programa, o kaya'y pang-alis inip at antok. Nagsilbing hamon ang mga taguring ito sa QCTUCG upang pag-ibayuhin ang pag-aaral at pagsasanay sa larangan ng gawaing pangkultura.

Kaya noong Setyembre 10-11, 1988, inilunsad ng QCTUCG sa pakikipagtulungan ng PETA ang Workers Forum I. Sa porum na ito ay natalakay ang mga problemang kinakaharap ng mga grupong pangkultura na nabigyan naman ng kasagutan.

Dahil sa matagumpay na kinalabasan ng porum, lalong naging aktibo ang mga kasapi ng QCTUCG sa pag-ugnay sa iba't ibang pagawaan sa Quezon City. Nakapaglabas ito ng isang produksyon na pinamagatang "Paraisong Rehas" na itinanghal sa Our Lady of the Angels Seminary (OLAS) sa Bagbag, Novaliches, Q.C. noong Setyembre, 1989.

Mula rito'y lumawak ang kasapian ng QCTUCG. Nabuo at napasama ang mga grupong SAKSI (Sining at Kultura sa Sportswear International) sa Frisco, QC., HIMAGSIK mula sa Cardinal Ceramics sa Tala, Novaliches, at ang Wings Cultural Group sa Bagbag, Novaliches na nang lumaon ay napaloob sa Tanghalang Silangan dahil sa pagsasara ng Wings at paglipat ng mga manggagawa nito sa Rubberworld.

Ikatlong yugto (1990-1993)

Noong Hulyo, 1990, ang ikalawang Kongreso ng KMU-NCRR ay inilunsad sa UP Film Center sa Diliman, Quezon City. Sa kongresong ito ay nahirang ang QCTUCG na manguna sa pagdadala ng programa ng kongreso. Sa pagkakataong ito, napabilang ang isang grupo mula sa Malabon, ang Sinagtala. Naging puspusan ang paghahanda ng mga grupo upang maging makulay ang okasyong ito. At sa pagsapit ng aktwal na araw ng Kongreso ay iniluwal ang bagong katawagan, ang All Kilusang Mayo Uno National Capital Region Rizal Trade Union Cultural Groups (AKMUNCRRTUCG). Naging matagumpay ang pagtatanghal sa Kongreso at dito'y nagkaroon ng biglaang pagpapasya ang mga lider ng grupo na magpasa ng resolusyon hinggil sa pagbubuo ng mga grupong pangkultura sa mga unyong kasapi ng KMU-NCRR na walang katutol-tutol na sinang-ayunan ng kongreso. Dahil dito ay naobliga ang mga lider ng QCTUCG kasama ang ilang lider ng Sinagtala na panghawakan na ang ideyang ito na itayo ang isang samahan o kilusang kultural sa antas-rehiyon. Sa tulong ng ilang lider ng KMU-NCRR ay naitayo ang Teatro Pabrika noong Nobyembre 17, 1990.

Ang unang malaking proyektong isinagawa ay ang produksyong itinanghal sa Folk Arts Theater na pinamagatang Haranang Bayan I noong Abril 27, 1991 bilang paghahanda sa pagdiriwang ng Mayo Uno. Sa mga plano at gawain ng Teatro Pabrika lalong dumami ang kasapian nito. Nabuo at napaloob ang mga grupo tulad ng DALOY ng UDI sa Pier, MASO ng Gigantic sa Navotas, Silver Wind Cultural Group sa Balintawak, Q.C. at indibidwal na kasapi mula sa Manila Paper Mills sa Sangandaan, Novaliches.

Muling nagtanghal ang Teatro Pabrika sa Dulaang Rajah Sulayman sa Fort Santiago, ang Haranang Bayan II noong Abril 26-28, 1992. Isang pagtatanghal ito na nagbibigay diin sa karnabal na eleksyon.

Sa panahong ito, nabuo ang grupo sa Taguig tulad ng BAGWIS ng Top Form Garments, Century Canning Cultural Group, FTI Cultural Group at ZandFabric. Sa Pasig man ay nabuo ang Grandwood Cultural, sa Cainta naman ay naugnayan ang General Milling Corp., samantalang ang Cultural Group sa Fortune Tobacco ay sumapi na rin sa Teatro Pabrika. Nabuo rin ang grupong pangkultura sa Manila Plastic, Malabon. Sa Bagong Barrio sa Caloocan ay ang Signature Cultural Group, sa Maynila ay ang SIKATAN mula sa Tanduay Destillery, sa Quezon City ay ang Champion Electronics Cultural Group at sa Valenzuela ay samahang kultural sa antas munisipalidad sa pangunguna ng Metro Concast Cultural Group, MKK cultural at ilang fulltime na lider.

Noong taong 1992-93 nagsimula ang kalitatibong pag-unlad ng Teatro Pabrika. Nagkamit ito ng unang gantimpala mula sa Kritika - isang samahan ng mga manunuri ng dula sa Pilipinas - para sa dulang "Kabuhayang Tagpi-Tagpi". Isang dula itong lubhang hinangaan at kinilala hindi lamang sa sektor ng paggawa kundi maging sa iba pang sektor sa lipunan. Isang dulang nagbigay pangalan sa Teatro Pabrika upang makilala hindi lamang sa Pilipinas kundi maging sa labas ng bansa laluna sa Japan dahil sa taong ding ito naimbitahan ang mga piling kasapi ng Teatro Pabrika na magtanghal at magbigay ng pagsasanay doon.

Taong 1993, nahati ang kilusang rebolusyonaryo. Maraming nanghina. Maraming nagpahinga. Ngunit ang Teatro Pabrika ay matatag na nanindigan sa tama at totoo. Bagamat lubos ding naapektuhan ang bilang ng kasapian dahil nahatak ng KMU ang ilang mga grupong kasapi nito ay wala pa ring pag-aatubiling ipinagpatuloy ng Teatro Pabrika ang kanyang mga gawain.

[Noong Setyembre 14, 1993, ang KMU-NCRR ay bumaklas sa KMU-nasyunal, at ito'y naging Bukluran ng Manggagawa para sa Pagbabago o BMP.]

Ikaapat na yugto (1993-1999)

Matapos ang baklasan, muling nagkonsolida at nagpalakas ang Teatro Pabrika. Nabuo nito ang Tinig ng Paglaya (TIPA) sa Taiping, Muntinlupa at Gilas sa Gelmart sa Bicutan. Sinikap ng Teatro Pabrika na maikonsolida ang kasapian nito. Mula dito'y tumindig ito bilang isang independyenteng organisasyon, kung kaya't nailunsad ang Unang Kongreso ng Teatro Pabrika noong Marso 27, 1994.

Naging taunan ang imbitasyon sa Teatro ng ilang samahan sa Japan. Kinilala na rin ito ng mga institusyon ng gubyerno tulad ng National Commission for Culture and the Arts at Cultural Center of the Philippines bilang natatanging samahan ng mga manggagawang pangkultura sa hanay ng paggawa.

Ayon sa mga kritiko, tanging ang Teatro Pabrika lamang ang kauna-unahang nagpalabas ng mga produksyong tumatalakay sa usapin ng globalisasyon at usapin ng uri. Ang produksyong tinutukoy na ito ay ang "Kuwatro Kantos" na itinanghal sa Dulaang Rajah Soliman sa Fort Santiago noong 1995 at sa Unibersidad ng Pilipinas noong Agosto at Setyembre 1995.

Nagawa nito ang unang casette tape album - ang Haranang Bayan. Naisulat din ang oryentasyon sa Kultura at Gawaing Pangkultura sa Hanay ng Paggawa.

Sa pagpasok ng 1996 muling nakapagbuo ang Teatro Pabrika ng mga grupong may kakaibang talento sa pagtugtog ng mga instrumento at pag-awit. Ito nga ang grupo ng GALANT ng Pamcor at ang grupong pangkultura sa Reliance Ceramics sa Cainta, Rizal. Bagamat marami ang kasapian nitong nangawala dahil sa patuloy na tanggalan sa pabrika, nagawa pa rin ng Teatro na manguna sa pagbubuo ng ALYANSA Inc. - mas malawak na samahan ng mga manggagawang pangkultura sa Kamaynilaan. 

Ang Teatro Pabrika rin ang nanguna sa programa sa Slam APEC movement at sa mga simbolikong programa sa kongreso ng Kapatiran ng mga Pangulo ng Unyon sa Pilipinas (KPUP) na ginanap sa Rubberworld Compound sa Novaliches noong Nobyembre 1996.

Pagsapit ng 1997, buong sikap na hinawakan ng Teatro Pabrika ang programa sa kampanyang TEMIC kaya nga nakapagbuo rin ng grupong pangkultura mula sa pagawaang ito. Maging sa kampanya sa CBA ng uri at kampanyang P108, ang mga pagtatanghal at mga awit nito ay laging makikita at maririnig. Tulad ng kinagawian at tungkuling dapat gampanan sa iba't ibang pagawaan at imbitasyon ang Teatro Pabrika'y laging naroroon.

Nagpatuloy ang pagkilala sa TP sa kilusang kultural sa buong bansa. Sa katunayan ang kinatawan nito ay nahirang na isa sa pangalawang tagapangulo sa Committee on Dramatic Arts ng National Commission for Culture and the Arts. At sa pagbubuo ng Alyansa ng mga Manggagawang Pangkultura sa Kamaynilaan at Karatig Pook, ang Teatro Pabrika ay kinilala bilang pangunahing kasaping tagapagtatag nito.

Pagpasok ng 1998, naging abala naman ang Teatro Pabrika sa eleksyon. Sa panahong ito ay napasama na rin ang mga bagong grupong naitayo mula sa Plaza Fair Manila at Wrangler Phils. Sa mga imbitasyon at pagtatanghal ay laging kasama ang pangangampanya sa Sanlakas, kay Edcel Lagman at iba pang kandidatong pinagpasyahang ipanalo at suportahan.

Ang produksyong pinamagatang "ULTIMATUM" na itinanghal sa Rubberworld Compound sa Novaliches noong Nobyembre 28-29, 1998 ay muntik nang maging ultimatum sa Teatro Pabrika sa halip na ultimatum sa mga kapitalista na siyang nilalaman ng dula. Dito nakaranas ng matinding krisis ang Teatro dahil sa pagkalugi ng produksyon.

Sa kasalukuyan (1999), lumiit ang kasapian ng Teatro Pabrika. Mayroon mang nadadagdag ay mas marami ang nawawala at nadidisloka. Ang mga fulltimer ay nagkakaroon ng kahirapan sa usaping pinansyal na gugugulin sa gawain at pampamilyang pangangailangan, kaya nga't kahit ang simpleng pagpupulong ng mga ito ay may kahirapang isakatuparan. Matuloy man ang pagpupulong ay tiyak na halos kalahati ang kulang.

Totoong matinding hagupit ng krisis ang kasalukuyang nararanasan ng Teatro Pabrika, ngunit hindi ito mapagpasyang salik upang lubusang tumigil at manghina. Patuloy ang pagsisikap ng grupo na muling pasiglahin, palawakin at pakilusin ang mga kasapi nito at maging ang mga grupong pangkultura sa iba't ibang sektor. Sa katunayan, napakaaktibo ngayon ng Alyansa Inc. na siya ngayong nangunguna sa pagbubuo ng pambansang samahan ng mga manggagawang pangkultura. Ang mga suliraning may kinalaman sa usaping pinansya ay sama-sama o kolektibong nireresolbahan sa tulong ng mga kasama, kapanalig at kaibigan. Higit sa lahat, ang usapin ng pagtuklas at pag-aaral sa larangan ng gawaing pangkultura ay patuloy na pinagyayabong at pinauunlad sa tulong ng iba pang kasama sa larangang ito ng pakikibaka.

Ang mga karanasang ito ay masasabing hamon sa paninindigan at bisyon ng Teatro Pabrika upang higit na pag-ibayuhin ang pagkilos, paggigiit at pagtuklas sa kahalagahan ng sining at gawaing pagkultura sa pakikibaka. Karanasan itong magbibigay linaw sa direksyon sa gawaing pangkultura sa pagsusulong ng sosyalismo.

Sa susunod: Direksyon at tungkulin sa pagpapalaganap ng proletaryong kultura.

Ang salaysay na ito ni Bobet Mendoza ay dapat pang dugtungan. Narito ang sa palagay namin ay balangkas ng mga dapat pang sulatin:

Ikalimang yugto (1999-2001 hanggang sa kamatayan ni Ka Popoy Lagman, pangulo ng BMP mula pa 1995)

Ikaanim na yugto (2001-kasalukuyan)

Ang Awiting "Babae": Isang Pagsusuri

ANG AWITING “BABAE”: ISANG PAGSUSURI

ni Greg Bituin Jr.

Isa sa inaawit lagi ng Teatro Pabrika sa mga rali, lalo na pag Marso 8, Pandaigdigang Araw ng Kababaihan, ang awiting "Babae" ng grupong Inang Laya. Mapagmulat. At magaling ang pagkakahanay ng mga pangalan. Alam na alam nila ang kanilang tinutukoy. Ang mga babaeng mahihina sa awit ay tumutukoy sa mga inimbentong pangalan, habang ang mga babaeng palaban at may paninindigan ay batay naman sa mga totoong tao, mga babaeng nagsakripisyo para sa kalayaan ng bayan. Halina't suriin natin at damahin ang awiting "Babae".

Babae

Awit ng Inang Laya

Kayo ba ang mga Maria Clara

Mga Hule at mga Sisa

Na di marunong na lumaban?

Kaapiha’y bakit iniluluha?

Mga babae, kayo ba’y sadyang mahina?

Kayo ba ang mga Cinderella

Na lalake, ang tanging pag-asa?

Kayo nga ba ang mga Nena

Na katawan ay ibinebenta?

Mga babae, kayo ba’y sadyang pang-kama?

Ang ating isip ay buksan

At lipuna’y pag-aralan,

Ang nahubog ninyong isipan

At tanggaping kayo’y mga libangan

Mga babae, ito nga ba’y kapalaran?

Bakit ba mayroong mga Gabriela

Mga Teresa at Tandang Sora

Na di umasa sa luha’t awa?

Sila’y nagsipaghawak ng sandata

Nakilaban, ang mithiin ay lumaya.

Bakit ba mayrong mga Lisa

Mga Liliosa at mga Lorena

Na di natakot makibaka

At ngayo’y marami nang kasama?

Mga babae, ang mithiin ay lumaya!

Pagtatanong ang padron ng awit. Tinatanong nila ang mga kababaihan kung kaninong mga sikat na babae sila maaaring ikumpara.

Kapansin-pansin na sa limang saknong ng awit, ang unang dalawang saknong ay pawang negatibo para sa kababaihan - di marunong lumaban, lumuluha, mahihina, lalaki ang tanging pag-asa, ibinebenta ang katawan, sadyang pangkama. Ngunit ang matingkad dito, ang mga kahinaang ito ng babae ay batay sa mga sikat ngunit imbentong pangalan. Ang unang saknong ay mula sa nobela ni Rizal, habang ang ikalawang saknong naman ay mula sa isang fairy tale at isang awit. Di kaya dapat iprotesta ng mga kababaihan ang mga nobela ni Rizal dahil inilalarawan sila dito bilang mahihinang nilalang?

Sa huling dalawang saknong, pawang totoong babae na sa kasaysayan ang nakahanay. Sa ikaapat na saknong ay mga bayani ng panahon ng pakikibaka sa mga Kastila, sina Gabriela Silang ng Ilocos, si Teresa Magbanua ng Iloilo, at si Melchora Aquino o Tandang Sora sa Maynila. Habang sa ikalimang saknong ay mga martir na babae sa panahon ni Marcos, sina Lisa Balando, si Liliosa Hilao at si Lorena Barros.

Sa kabuuan, magaling sa propaganda ang nag-compose ng awit kung pagbabatayan ang mga pangalan ng mga babae. Ang kahinaan ng kababaihan ay mula sa mga babaeng inimbento habang ang kanilang kalakasan naman ay mula sa halimbawa ng mga totoong babae sa kasaysayan. Kaya kung "ang isip ay bubuksan, lipuna'y pag-aralan" tulad ng sinasabi sa ikatlong saknong, mahuhubog ang kanilang isipan na hindi ang mga popular na babae sa nobela ni Rizal ang halimbawa ng kababaihan, kundi ang mga bayaning babae sa kasaysayan.

Ang "Monologo ng Manggagawa" ni Roberto "Bobet" Mendoza

ANG "MONOLOGO NG MANGGAGAWA" NI ROBERTO "BOBET" MENDOZA

ni Gregorio V. Bituin Jr.

Mapalad ako't nabili ko sa halagang P100 lamang ang aklat na "BANGON: Antolohiya ng mga Dulang Mapanghimagsik" na sale sa UP Press Bookstore noong Disyembre 14, 2007. Ang nasabing aklat ay binubuo ng 760-pahina, at may sukat na 7" ang lapad at 10" ang taas. Sa kapal na ito'y baka mahigit P500 ito sa iba pang bookstore. Buti na lamang at natsambahan kong nagbaratilyo ng libro ang UP Press Bookstore na nasa unang palapag ng Balay Kalinaw sa UP Diliman.

Klasik ang librong ito at collector's item na kung tutuusin, dahil ito'y katipunan ng mga dulang nilikha mismo ng mga manggagawa mula sa pabrika, mga dulang tinipon sa loob ng tatlong dekadang singkad, mula 1967 hanggang 1997. Inilathala ang aklat na ito ng Office of Research Coordination ng Unibersidad ng Pilipinas sa Diliman, Lungsod ng Quezon noong 1998, kung saan ang mga patnugot ng aklat na ito'y sina Glecy C. Atienza, national artist for literature Bienvenido L. Lumbera, at Galileo S. Zafra. 

Nang makita ito ni Apo Chua, isang UP professor, awtor ng libro at tagapayo ng Teatro Pabrika, tinanong agad niya sa akin kung nabasa ko na sa librong ito ang tula ni Bobet Mendoza, na isang kasapi rin ng Teatro Pabrika. Ang sabi ko'y hindi pa, at itinuro niya sa akin ang "Monologo ng Manggagawa" sa mahabang dulang "Kuwatro Kantos", na mula pahina 559 hanggang 606. Sinabi niyang basahin ko raw ang tulang ito ni Bobet Mendoza at magugustuhan ko. Kung gayon, si Bobet Mendoza ang tinutukoy sa pambungad ng dulang "Kuwatro Kantos" kung saan nakasulat: "Ang mahabang "Monologo ng Manggagawa" sa dulo ng unang eksena ay nakabatay sa monologo na laging itinatanghal noon ng isang naunang miyembro ng Tanghalang Silangan." Matatagpuan ang nasabing tula sa pahina 575-579 ng nasabing aklat. Matagal ko na ring nakilala si Bobet Mendoza dahil isa siya sa mga mang-aawit at naggigitara para sa Teatro Pabrika, na siya ring grupong pangkultura ng sosyalistang organisasyon at pampulitikang sentro ng uring manggagawa, ang Bukluran ng Manggagawang Pilipino (BMP).

Gayunpaman, sa aklat ay walang eksaktong nakalagay kung sino ang tiyak na may-akda ng mahabang tulang "Monologo ng Manggagawa" at tanging ang may awtor ay yaong buong dulang "Kuwatro Kantos" na nakasulat sa pambungad: "Sinulat ito nina Glecy Atienza, Roberto Mendoza at ng Teatro Pabrika Writers' Pool."

Isang trahedya ang tula, na nang dahil sa kahirapan sa lalawigan ay pinangarap ng isang karaniwang tao na maiahon sa kahirapan ang kanyang pamilya, ngunit lagim ang kanyang sinapit sa huli.

Nagsimula ang tula sa paglisan ng manggagawa sa kanilang lalawigan upang magtrabaho sa Maynilang anya'y nakararahuyo. Lumuwas siya ng Maynila't nahanap ang barungbarong na tahanan ng kanyang Nana Sela. Naghanap siya ng trabaho't nakapasok sa pabrika ng pakain sa hayop, ngunit umalis din upang mapasok naman sa isang pabrika ng sapatos. Naging kasapi siya ng unyon at naging aktibo sa mga gawain doon, dahil naniniwala siyang dapat maging makatarungan ang kapitalista sa ibinibigay na sahod at benepisyo sa manggagawa. Hanggang kumilos na rin siya sa labas ng pabrika upang organisahin ang iba pang manggagawa. Ngunit naging mainit siya sa mga kapitalista.

Papauwi na ang manggagawang iyon mula sa isang pagpupulong nang hinablot siya ng kung sinong mga buhong at ipinasok sa sasakyan. Dinala sa isang talahiban, at doon naalala ng manggagawa ang iniwan niyang lalawigan pati na mga magulang at kapatid na naghihintay. Ngunit iyon na pala ang kanyang katapusan.

Tinortyur siya ng mga kumuha sa kanya hanggang siya'y pinatakbong pilit. Tumalima naman siya sa pag-aakalang siya'y makakatakas. Ngunit paano niya matatakasan ang putok ng baril? Sa huling hibla ng kanyang hininga'y umaasa siyang sana'y may magpatuloy pa ng kanyang marangal na adhikain para sa mga manggagawa.

Napakaganda ng salaysay ni Mendoza, at sinuman ang makababasa nito, sa wari ko'y maghihimagsik dahil sa kawalang katarungang sinapit ng manggagawa. Maganda ang pagkakahawak ni Mendoza sa tugma't sukat. Apat na taludtod ang bawat saknong, habang lalabing-apatin ang pantig ng bawat taludtod, bagamat di siya naging masinsin sa pagtiyak ng sesura o hati sa gitna ng tula, na dapat ay may hati sa ikapitong pantig, na sa kabuuan ng tula'y di sumusunod sa ganito. Gayunpaman, di na ito gaano pang mapapansin ng mga mambabasang di pamilyar sa batas ng tugma't sukat, at di na rin papansinin ng sinumang makikinig o manonood sa monologo, dahil sa mas mapapansin nila ang indayog at emosyon ng pagkakasalaysay ng tula.

Isang taas-noo at taas-kamaong pagbati ang iniaalay ko sa makatang ito ng uring manggagawa. Sadyang kalulugdan siya at maoorganisa niya ang mga unyonista't karaniwang manggagawa sa tula niyang ito. Mabuhay ka, kasamang Bobet!

Halina't ating namnamin ang kabuuan ng 34-saknong na tula.

MONOLOGO NG MANGGAGAWA

ni Roberto "Bobet" Mendoza, Teatro Pabrika

Naging balon ng luha mga mata ni Inang;

Kalungkuta'y bakas naman sa mukha ni Tatang;

Maliliit kong kapatid ay nakatingin lang,

Habang ako sa kanila ay nagpapaalam.

Masakit sa loob kong sa kanila'y malayo

Ngunit mga pangarap ko'y di dapat maglaho

Buo ang paniniwalang ito'y matatamo,

Sa Maynilang kilala at nakararahuyo.

Ako nga ay lumisan sa aming lalawigan;

Ang trabahong bukid ay akin nang iiwanan;

At maging si Tatang ay di na mananakahan;

Buong pamilya’y hahanguin sa kahirapan.

Sa barko pa lamang ay di na ‘ko mapakali;

Kinakab’han dahil ‘di alam ang mangyayari;

Kahit may pananabik takot ang nakakubli;

Sa likod ng pag-asa’t pangako sa sarili.

Sa wakas, sa wakas narating ko ang Maynila;

Punong-puno ng tao kahit saan luminga;

Sa sari-saring amoy ikaw ay magsasawa;

Kaya kailangan ay matibay na sikmura.

Agad kong hinanap ang lugar na tutuluyan

Na ibinilin sa akin ng pinsan ni Tatang;

Nagtanong-tanong pa ako sa kung saan-saan;

Sa tsuper, sa pulis, mga tambay sa tindahan.

Sa pinagtatanunga’y aking ipinakita

Ang tangan kong papel iniwan ni Nana Ella

Na nagsasaad kung saan siya nakatira

Kung kaya’t narating, makipot na eskinita.

Nakakakaba ang makitid na daraanan

Dikit-dikit ang bahay halos walang pagitan

Mga tagarito sa aki’y nagtitinginan

Lalo na ang mga lalaking nag-iinuman.

Naglakas-loob akong huwag na lang pansinin,

At sa halip ay nagtuon sa dapat marating

‘Di pa nagtatagal, may kumakaway sa akin

Ang Nana ko palang sa tuwa’y halos magbitin.

Sinalubong ko siya ng ngiti’t pagtataka;

Dahil ang asa ko, ang bahay niya’y maganda

Ngunit ang katotohana’y barung-barong pala

At ito’y nasa tabi ng bundok ng basura.

Matamang minasdan ko ang aking Nana Ella

Ibang-iba siya noong huli kong makita

Kumikinang sa alahas, todo ang pustura

Ngayo’y mukhang ginahasa ng kabayong mola.

Ano pa ba’ng magagawa kundi ang tumigil

Sa paligid na ito na nakahihilahil

Taglay ang pag-asa at walang makakapigil

Na hinding-hindi na muling sa bukid hihimpil.

Hindi nagtagal ako’y naghanap ng trabaho

Pinupuntahan ang mga anunsyo sa dyaryo

Binabasang lahat, paskil na madaanan ko

Ngunit iisang sagot: “Walang bakante dito.”

Tanggapin na nyo ako’t marami akong alam

Sanay ako sa hirap, ang lakas ko’y kay inam;

Maghalo man ng semento, magpukpok, magkatam

Gagawin ko’ng lahat, ‘wag lang tiyan ko’y kumalam.

Dahil sa ‘king kakulitan, ako ay natanggap

Sa pabrika ng feeds ako’y naging tagabuhat

Ngunit anong malas, ako’y pinantal, sinugat

Ngunit naranasan ko ang kakaibang hirap.

Hinintay ko na lamang ang maliit kong sweldo;

Upang makapagpagamot kahit papaano

Ngunit ang takdang araw upang makuha ito

Sadyang pagkatagal-tagal at pabagu-bago.

Sa pangyayaring ito’y di na nga nakatiis

Nilapitan ang bisor at nagtanong kung bakit?

‘Wag daw akong magreklamo’t bawal ang makulit

Kaya’t sa trabaho, agad akong pinaalis.

Kaya ako ay muling naghanap ng trabaho

Sa pabrika ng sapatos, na-regular ako

At dito’y agad akong naging isang miyembro

Ng unyong di ko malaman ang layuning gusto.

Hindi nagtagal at akin nang naunawaan

Ang unyon pala’y para sa aming karapatan

Sahod at benepisyo’y dapat makatarungan

Makakamit lamang ito kung ipaglalaban.

Sa gawaing pag-unyon ako’y naging aktibo

Unti-unting nasasagot ang mga tanong ko

Nalaman ang dahilan maging ang puno’t dulo

Ng lahat ng kaapihan sa lipunang ito.

Ang pagsasamantala ang ugat ng problema

Nang aking matuklasan ay agad na nagpasya

Naging matagumpay ang aking mga gawain

Sa mga pagawaan ay nagpasalin-salin

Hangad ang pag-uunyo’y lalong pag-ibayuhin;

Buo ang hangaring ang kalayaan ay kamtin.

Sa mga kapitalista ako ay uminit

Mayr’ong nakikiusap at mayr’ong nangungulit,

Na kumilos nang lubos di lamang sa pabrika

Sa labas ma’y kaydaming dapat iorganisa.

Mayr’on ding nanunuhol at nananakot pilit

Pag ‘di daw ako tumigil ako’y ililigpit.

Dahil sa batid kong ako ay nasa matuwid

Hindi ako natinag at ni hindi nanginig

Ako’y naniniwala na nasa aking panig

Ang katarungang sa manggagawa’y aking hatid.

Papauwi na ako mula sa aming pulong

Ang lansanga’y mala-dagat noong gabing iyon

Sa tubig-ula’t putik, swelas ko’y bumabaon,

Nang biglang sa aki’y may sasakyang sumalubong.

Hinablot agad ako’t inginudngod sa putik

Ng mga lulan nitong pawang mababalasik

Tinadyakan ako at namilipit sa sakit,

Ulirat ko’y nawala’t lubusang natahimik.

Nang ako’y magising sa silya na’y nakatali

Sa madilim na silid na hindi ko mawari

Kahit anong isip ko’y iisa’ng sumasagi

Nasa bahay akong kalupita’y naghahari.

Umilaw ang bombilya sa may aking ulunan

At mayro’ng pumasok na di ko maaninawan

Paglapit sa akin, ako ay sinikmuraan

Sinampal, pinaso, kinalikot ang katawan.

Ang bawat parusang iginagawad sa akin

Ng mga dyablong itong lubhang mapang-alipin

May kasamang katanungang dapat kong sagutin,

Sumagot ka’t hindi ay tatamaan ka pa rin.

“Di ba ikaw ay rebelde’t isang subersibo?”

“Hindi! Wala akong alam!” ang laging sagot ko

Sila ay lalong bumangis at sinila ako

Kaya’t ako’y nawalang muli ng malay-tao.

Muli akong nagising sa kaibang paligid

Malawak na lupaing mayro’ng mga talahib

Para bang ako ay nagbalik sa aming bukid

Hinihintay ng magulang at mga kapatid.

Ako ay kinalagan ng mga mapandahas

Pinatakbo ako kahit na magkandadulas

Gawin ko raw ito kung nais kong makaligtas

Baka sakaling sa bala ako’y makaiwas.

Tumalima ako at tumakbo papalayo

‘Di pa nagtatagal at sumunod na ang punglo

Ang damo at talahib ay dinilig ng dugo

Payak at bagong pangarap, ngayo’y naglalaho.

Sa ‘king paghalik at pagyakap dito sa lupa

Sana’y may magpatuloy nitong aking nagawa

Ang paglingkuran at mahalin ang ating kapwa

Uri at Inang Baya’y ganap na mapalaya.